صنایع دستی چیست؟

صنایع دستی، به ویژه صنایع دستی روستایی، درکشورهایی که از این ” هنر- صنعت ” برخوردارند و از نظر مواد اولیه و نیروی انسانی امکان تولید دارند، نوعی فعالیت اقتصادی است؛ که منجر به تولید محصولات کاربردی می شود.
آمیختگی این فعالیت با سنت ها، عادات و بینش سازندگان و همچنین تأثیر محسوس محیط جغرافیایی در این صنعت از جمله مسایلی است که باعث تمایز آن از فرآورده های کارخانه ای می شود؛ زیرا بر خلاف مصنوعات کارخانه ای که در مقیاس زیاد و به طور یک شکل تولید می شود، صنایع دستی هر منطقه و حتی تولیدات هر صنعتگر از نظر طرح، شکل و اندازه از اشیاء مشابه خود متمایز و مشخص است و در اکثر موارد مایه ای از فرهنگ سازندگان خود را به همراه دارد.
در دایره المعارف بریتانیکا در تعریف معنای واژه ” صنایع دستی ” آمده است : ” به آن گروه از صنایع گفته می شود که مهارت، ذوق و بینش انسان در تولید آن نقش اساسی دارد. ” برای ” صنایع دستی ” تعاریف گوناگونی بیان شده است اما وجه اشتراک تمام تعاریف ساخت محصول با دست ، بومی بودن مواد اولیه و ذوق و هنر صنعتگر بر مبنای فرهنگ و سنت بومی و منطقه ای می باشد.

در اینجا به چند تعریف اشاره می شود :
1- صنایع دستی ایران مجموعه‌ی وسیعی از رشته‌ها و صنایع بدیع است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره‌گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است . (سازمان صنایع دستی ایران-١٣٨٣ )
2- صنایع دستی مجموعه‌ای از دست‌ساخته‌ها را شامل می‌گردد که با استفاده از مواد اولیه‌ی طبیعی و بومی به کمک دست و ابزار ساخته می‌شود. این دست‌ساخته‌ها متاثر از سابقه‌ی تاریخی، ویژگی‌های فرهنگی، ویژگی‌های جغرافیایی مکان تولید، عادات اجتماعی، باورهای سنتی، معیارهای زیبایی‌شناختی بومی و ملی و نیز ذوق هنری و خلاقیت فردی سازنده‌ی اثر است .
3- صنایع دستی از نگاه سازمان یونسکو عبارتند از محصولاتی که تماما با دست و با کمک ابزار ساخته شده‌اند. می‌بایست مهم‌ترین بخش در تولید محصول تمام‌شده، کار دست صنعتگر باشد. استفاده از ابزار مکانیکی مجاز است. صنایع دستی از مواد خام و به تعداد نامحدود ساخته می‌شوند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی نمادین و مهم باشند .

ویژگی های صنایع دستی
با توجه به تعاریف ” صنایع دستی ” از ویژگی های آن می توان به موارد زیر اشاره کرد :
قسمتی از مراحل اساسی تولید با دست و ابزار و وسایل دستی انجام شود .
حضور موثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصول و امکان ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح های مختلف
تأمین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی
داشتن بار فرهنگی ( استفاده از طرح ها ، نقوش ، رنگ آمیزی اصیل بومی و سنتی )
عدم نیاز به سرمایه گداری زیاد ( در مقایسه با صنایع دیگر )
عدم نیاز به کارشناس و متخصص خارجی
دارا بودن ارزش افزوده زیاد
قابلیت اجرا در مناطق مختلف ( شهر ، روستا و حتی جوامع عشایری )
آموزش و انتقال آن بصورت سینه به سینه و همچنین استاد و شاگرد
تنوع و تفاوت محصولات از منطقه ای به منطقه دیگر